Miarkowanie kary umownej to zagadnienie, które może pojawić się w kontekście wielu umów cywilnoprawnych, w tym umów o roboty budowlane, umów sprzedaży czy najmu. Oznacza ono możliwość złagodzenia wysokości kary umownej, którą strony ustaliły w przypadku niewykonania lub nienależytego wykonania umowy. Choć kary umowne są jednym z narzędzi zapewniających egzekwowalność umów, polskie prawo przewiduje, że w pewnych sytuacjach sąd może je zmniejszyć, gdy uzna je za rażąco wygórowane.
Definicja kary umownej
Kara umowna jest z góry określoną kwotą, którą jedna ze stron umowy ma obowiązek zapłacić drugiej stronie, gdy nie wywiąże się z umowy lub ją naruszy. Zwykle kara umowna jest stosowana jako forma zabezpieczenia interesów strony, która może ponieść szkodę w przypadku niewykonania lub nienależytego wykonania umowy. Wysokość kary umownej ustalana jest przez strony umowy jeszcze przed jej zawarciem i najczęściej jest uzależniona od wartości przedmiotu umowy.
Miarkowanie kary umownej – na czym polega?
Miarkowanie kary umownej jest regulowane przez przepisy Kodeksu cywilnego, a dokładniej przez artykuł 484 § 2. Zgodnie z tym przepisem, sąd może zmniejszyć karę umowną, jeżeli uzna ją za rażąco wygórowaną w stosunku do wartości przedmiotu umowy, a także w przypadku, gdy kara umowna jest nieadekwatna do stopnia winy dłużnika.
Miarkowanie kary umownej ma na celu ochronę strony umowy przed nadmiernym, często drakońskim obciążeniem, które może wynikać z nadmiernie wysokiej kary umownej. Daje to również możliwość złagodzenia konsekwencji niewykonania umowy, kiedy wysokość kary jest w oczywisty sposób niewspółmierna do szkody, jaką może ponieść wierzyciel.
Przesłanki do miarkowania kary umownej
Decyzja sądu o zmniejszeniu wysokości kary umownej zależy od kilku czynników:
- Rażąca wygórowana wysokość kary – jeśli kara umowna jest wyraźnie zbyt wysoka w porównaniu do wartości przedmiotu umowy lub do przewidywanych skutków niewykonania umowy, sąd może uznać ją za nadmierną.
- Stopień winy dłużnika – sąd może także wziąć pod uwagę, w jakim stopniu niewykonanie umowy wynikało z winy dłużnika. W przypadku, gdy niewykonanie umowy miało charakter nieumyślny lub było wynikiem okoliczności, których dłużnik nie mógł przewidzieć, kara może zostać obniżona.
- Okoliczności konkretnej sprawy – sąd zawsze rozpatruje konkretne okoliczności danego przypadku, co oznacza, że każda sprawa jest rozpatrywana indywidualnie.
Jakie skutki ma miarkowanie kary umownej?
Miarkowanie kary umownej polega na tym, że sąd może zmniejszyć jej wysokość, ale nie ma obowiązku jej całkowitego zniesienia. W praktyce oznacza to, że jeżeli kara umowna została ustalona na bardzo wysokim poziomie, sąd może zdecydować się na jej redukcję do kwoty bardziej odpowiedniej i sprawiedliwej, biorąc pod uwagę wartość umowy oraz konkretne okoliczności niewykonania lub nienależytego wykonania umowy.
Warto zaznaczyć, że sąd nie jest związany wyłącznie wysokością kary umownej ustaloną przez strony w umowie, dlatego może ją zmienić, jeżeli uzna, że jest to konieczne, by zapewnić sprawiedliwość w danej sprawie.
Kiedy sąd może odmówić miarkowania kary umownej?
Pomimo że przepisy przewidują możliwość miarkowania kary umownej, nie oznacza to, że sąd zawsze ją zmieni. Istnieją sytuacje, w których sąd może odmówić jej zmniejszenia. Przykładem może być sytuacja, w której strony zawarły umowę dobrowolnie, świadome konsekwencji ustalenia wysokości kary umownej, a kara ta nie jest ewidentnie wygórowana. Wówczas sąd uzna, że strony same najlepiej wiedziały, jakie warunki dla nich będą najkorzystniejsze, i pozostawi ustaloną wysokość kary umownej.
Miarkowanie kary umownej stanowi ważny instrument ochrony interesów dłużnika, który może zostać obciążony nadmierną karą za niewykonanie lub nienależyte wykonanie umowy. Prawo cywilne daje sądowi możliwość dostosowania wysokości kary umownej do rzeczywistych okoliczności sprawy, co zapewnia większą sprawiedliwość w rozstrzyganiu sporów. Niemniej jednak, aby móc skorzystać z tej instytucji, należy wykazać, że kara umowna rzeczywiście jest rażąco wygórowana.